Najprostszą definicją samorządu terytorialnego jest stwierdzenie, że to drugi, po administracji rządowej, ważny element administracji publicznej. Konstytucja RP w artykule 163 stanowi: „Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych”. Od 1999r. obowiązuje trójstopniowy podział terytorialny naszego państwa, a jego jednostkami są: gmina, powiat i województwo. Mamy zatem samorząd gminny (miejski, wiejski lub miejsko-wiejski), powiatowy (ziemski i grodzki) oraz wojewódzki. Warto dla porządku dodać, że ten system nie jest hierarchiczny, czyli samorząd wojewódzki nie ingeruje w samodzielność powiatów i gmin, a samorząd powiatowy nie może ingerować w samodzielność gmin.

Pierwszy lubawski burmistrz pojawia się na kartach historii już w roku 1348. Nazywał się Mikołaj Swidenicz i został wymieniony jako świadek w dokumencie wystawionym przez biskupa Ottona, który fundował msze dla upamiętnienia ordynariuszy chełmińskich. Skoro biskup Otto w 1326r. ponownie lokował (zakładał) Lubawę, to właśnie w I połowie XIV stulecia formują się zręby lubawskiej samorządności. W zachowanych dokumentach obok burmistrza pojawiają się rajcy, miejscowy patrycjat, którzy tworzyli Radę. Formą statutu miejskiego były tzw. wilkierze, które nadawali i zatwierdzali biskupi chełmińscy jako jedyni właściciele miasta i okolic już od połowy XIIIw. Rada wybierana była co roku, podobnie burmistrz i jego zastępca. Razem składali przysięgę swojemu panu, czyli rezydującemu zwykle w lubawskim zamku biskupowi. Tak zwanym drugim ordynkiem była Ława, czyli rodzaj miejskiego sądu, zaś trzeci ordynek stanowili przedstawiciele pospólstwa - biedniejszych mieszkańców. Miejscem obrad Rady był oczywiście ratusz, ale zapewne jego górna kondygnacja, ponieważ parter, piwnice i „przyklejone” do ratusza pokaźne kramy stanowiły swego rodzaju galerię handlową. W czerwcu 1724r. ratusz spłonął, a wraz z nim większa część zabudowy miejskiej. Kolejny ratusz został wzniesiony dopiero w roku 1868 przy ul. Warszawskiej 2. Budynek nie zachował się nie dlatego, że jeszcze w tym samym roku spłonął. Stanął ponownie w tym samym miejscu już po dwóch latach, ale nadszedł nieszczęsny rok 1945, a wraz z nim „klęska wyzwolenia” przez Armię Czerwoną. Ślady po tamtym pamiętnym styczniu widoczne są w mieście do dziś, niestety.

Początki samorządu we współczesnym wydaniu sięgają czasów, kiedy państwo polskie nie istniało, a nasze ziemie wchodziły w skład trzech monarchii zaborczych. W zaborze rosyjskim dopiero po powstaniu styczniowym powstawały tzw. gromady wiejskie, ale i tak ich funkcja polegała głównie na wykonywaniu zadań „poruczonych” przez rosyjską administrację rządową. Co się tyczy samorządu miejskiego, to w byłej kongresówce nie funkcjonował w ogóle. Pod austriackim zaborem samorządność również nie mogła rozwijać się swobodnie. Jedyne odstępstwa od tej reguły to autonomia Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Sytuacja w zaborze pruskim wyglądała zgoła inaczej. W samorządzie miejskim działały równolegle rada miejska z magistratem, w powiecie urzędował landrat, czyli starosta, zaś na najwyższym szczeblu Sejm Prowincjonalny. Możemy to odnieść do naszych lubawskich realiów pod pruskim panowaniem. Otóż, kiedy lubawski historyk seminaryjny Gustav Liek kończył spisywać dzieje naszego miasta w końcu XIX stulecia, burmistrzem Lubawy był Karl Emil Zimmer, landratem powiatu lubawskiego ( Eckart von Bonin, natomiast funkcję nadprezydenta prowincji Prusy Zachodnie (Provinz Westpreußen piastował Gustav von Gossler.